Cảm thụ bản thể, rối loạn xử lý giác quan và liệu pháp "làm việc nặng"

Cảm thụ bản thể là gì?

Chúng ta thường cho rằng con người có năm giác quan: thị giác, khứu giác, thính giác, vị giác và xúc giác. Nhưng thực tế, mỗi người chúng ta còn có thêm ba giác quan nữa là tiền đình, cảm thụ bản thể và nội cảm thụ. Trong đó, tiền đình và cảm thụ bản thể là hai giác quan liên quan đến kỹ năng vận động của cơ thể. Tiền đình sẽ giúp kiểm soát sự cân bằng và chuyển động cơ thể. Cảm thụ bản thể sẽ giúp chúng ta kiểm soát nhận thức về cơ thể.

  Tham khảo: Rối loạn xử lý giác quan/ rối loạn xử lý cảm giác (SPD) ở người tự kỷ
 

Cảm thụ bản thể (proprioception) giải thích một cách ngắn gọn là khả năng nhận thức về vị trí và chuyển động của cơ thể.

Cảm thụ bản thể, tiếng Anh là proprioception. Proprioception gốc từ tiếng Latin với “proprius”, có nghĩa là “cá nhân, “của riêng mình” + perception là “cảm nhận” “nhận thức”. Proprioception mô tả khả năng của hệ thần kinh cảm nhận về vị trí, tư thế, chuyển động của cơ thể trong không gian và sức mạnh của các phản ứng vật lý. Đó là lý do tại sao chúng ta có thể di chuyển tự do mà không cần có sự ý thức liên tục về môi trường không gian xung quanh.

Dấu hiệu trẻ tự kỷ bị rối loạn cảm thụ bản thể 

Cơ thể chúng ta có khả năng cảm nhận và định vị bản thân trong không gian, chẳng hạn như chúng ta dễ dàng nhắm mắt và chạm vào ngón tay trỏ của mình. Tuy nhiên với trẻ tự kỷ, các em gặp khó khăn trong cảm nhận được những vận động của cơ thể, lực mà cơ thể sử dụng và vận tốc cơ thể. Một số trẻ tự kỷ thậm chí còn mô tả rằng cơ thể các em tê liệt và lơ lửng, không nhận thức được cơ thể của mình đang ở đâu. Những khó khăn này khiến các em bị tăng động hoặc ngược lại. Trẻ tự kỷ bị rối loạn cảm thụ bản thể thường có những biểu hiện như sau:

► Không thể dùng ngón trỏ chạm vào mũi ngay lập tức

► Gặp khó khăn khi tự xúc ăn, thường bị rơi đồ ăn

► Thường nhìn vào chân mình khi đi (vì sợ vấp ngã)

► Thường tô màu lem khỏi hình

► Không đá trúng bóng hoặc không bắt được bóng

► Khi được hỏi vị trí của một bộ phận cơ thể, các em không thể chỉ vào đó trừ khi soi gương

► Khi học các động tác thể dục mới, các em tập không đúng tư thế và khó khăn trong chuyển đổi sang tư thế mới

► Có thành tích kém hiệu quả trong các hoạt động thể thao

► Các em cần nhiều thời gian để tập một động tác mới so với các bạn đồng lứa

► Không nhớ tư thế của một động tác vừa tập

► Viết bút chì một cách quá nhẹ nhàng hoặc đóng sầm cửa xe hơi quá mạnh

Khi những đứa trẻ phải vật lộn với vấn đề này, "làm việc nặng" sẽ giúp các em biết cơ thể mình đang ở đâu và nên làm gì.
 

"Làm việc nặng" là gì, có vai trò như thế nào đối với trẻ bị rối loạn cảm thụ bản thể?

"Làm việc nặng" (Heavy work) là những hoạt động liên quan đến hoạt động đẩy và kéo giãn cơ thể. Ví dụ như hoạt động nhảy trên tấm bạt lò xo hoặc đu xà trên sân chơi, hay như hoạt động bơi lội hoặc hút bụi ở nhà. Với những hoạt động đó, các cơ trong cơ thể được đẩy và kéo giãn.

Tác dụng của hoạt động đẩy và kéo giãn cơ thể là kích thích các thụ cảm ở cơ và khớp. Các hoạt động "làm việc nặng" hiệu quả nhất thường là các hoạt động kích hoạt càng nhiều cơ và khớp cùng một lúc và trong một khoảng thời gian ngắn. 

"Làm việc nặng" sẽ giúp trẻ bị rối loạn cảm thụ bản thể có thể: 

► Tập trung hơn khi học tập, chơi và vận động

► Kích thích sự nhận thức toàn bộ cơ thể

► Cải thiện khả năng tự điều chỉnh vận động và cân bằng cơ thể

► Giảm bớt căng thẳng, giúp các em cảm thấy thoải mái hơn với môi trường xung quanh

► Định hướng tốt hơn trong không gian.

Làm thế nào để giúp trẻ tự kỷ "làm việc nặng" ở nhà?

"Làm việc nặng" không nhất thiết phải là những công việc thuần tuý, đó có thể là hoạt động chơi hay làm việc nhà.

Bạn có thể thử một số hoạt động này cho con mình ở nhà. Và nhớ rằng vì con bạn không giống những đứa trẻ thông thường nên con bạn có thể cần phải "làm việc nặng" trong một khoảng thời gian dài hơn để tiến bộ và cải thiện tình trạng rối loạn cảm thụ bản thể.

Dưới đây là một số hoạt động "làm việc nhà", cha mẹ có thể cho trẻ làm.

Việc nhà

► Đổ rác

► Hút bụi

► Lau hoặc quét nhà

► Mang giỏ đồ đi giặt

► Mang đồ từ tạp hóa về nhà

► Nấu ăn (chẳng hạn như khuấy hoặc nhào bột)

► Di chuyển ghế/ đồ đạc hoặc sắp xếp lại sách trên kệ

► Đẩy giỏ hàng trong siêu thị

Chơi ngoài trời

► Đi xe ba bánh hoặc xe đạp

► Chơi đuổi bắt (với một quả bóng nặng)

► Chơi xà đu đa năng

► Leo lên sân chơi

► Nhảy dây hoặc trên tấm bạt lò xo

► Chơi lò cò

► Đi kiểu xe cút kít bằng tay (đi bằng tay trong khi ba mẹ cầm chân con)

► Bơi lội

Chơi trong nhà

► Nặn đất sét

► Thổi bong bóng

► Đấu vật (chỉ khi con bạn không dễ bị kích động)

► Diễu hành hoặc chạy tại chỗ

► Chống đẩy (trên sàn hoặc dựa vào tường)

Bạn nên ghi chép và quan sát xem một số hoạt động cụ thể ảnh hưởng đến con bạn như thế nào. Một số hoạt động có thể sẽ hiệu quả hơn các hoạt động khác và biết đâu được điều đó có thể giúp bạn điều chỉnh và tìm ra thói quen phù hợp cho con mình.
 

Nguồn tài liệu

Nội dung trong bài viết này được chuyển ngữ và biên tập từ bài gốc "Heavy work and sensory processing issues: What you need to know"