Bố mẹ cần làm gì khi con chậm nói?

1. Phân biệt âm lời nói và ngôn ngữ 

Âm lời nói

Âm lời nói là cách thức diễn đạt bằng lời của ngôn ngữ và bao gồm cả phát âm (cách chúng ta hình thành âm thanh và từ ngữ).

Ngôn ngữ

Ngôn ngữ là sự cho và nhận thông tin. Đó là sự hiểu biết và hiểu được ý nghĩa thông qua giao tiếp bằng lời nói, phi ngôn ngữ, âm thanh, ký tự lẫn biểu tượng.

2. Chậm nói hoặc chậm trễ phát triển ngôn ngữ là gì?

Ở những mốc phát triển nhất định mà trẻ chưa phát triển năng lực âm lời nói hoặc ngôn ngữ, đó có thể là một vấn đề về âm lời nói hoặc nhôn ngữ. Vấn đề âm lời nói và ngôn ngữ là khác nhau, nhưng chúng thường chồng chéo với nhau ở những trường hợp của trẻ. Ví dụ:

• Một đứa trẻ chậm âm lời nói có thể hiểu và sử dụng tốt các từ đơn nhưng trẻ chỉ có thể ghép hai từ lại với nhau, trẻ không thể triển khai một câu.
• ​Một đứa trẻ chậm phát triển ngôn ngữ có thể sử dụng các từ, cụm từ và câu để diễn đạt ý tưởng nhưng bị rối hoặc khó hiểu.

3. Dấu hiệu chứng chậm nói?

Một em bé không đáp ứng với âm thanh hoặc phát âm nên được kiểm tra ngay từ sớm. Nhưng thông thường, thật khó để cha mẹ biết liệu con mình có bị chậm so với các cột mốc về âm lời nói hoặc ngôn ngữ, để nhận biết được về vấn đề của con.

Dưới đây là một số điều phụ huynh cần chú ý so với mốc phát triển trung bình ở các trẻ. Hãy tham khảo ý kiến chuyên môn nếu con của bạn có những biểu hiện sau:

• 12 tháng: không sử dụng cử chỉ để giao tiếp, chẳng hạn chỉ hoặc vẫy tay.
• Trước 18 tháng: thích sử dụng cử chỉ giao tiếp hơn cách phát âm
• 18 tháng: gặp khó khăn khi bắt chước âm thanh hoặc tiếng nói, gặp khó khăn trong việc hiểu các yêu cầu bằng lời nói đơn giản.
• Trẻ 2 tuổi: chỉ có thể bắt chước lời nói hoặc hành động mà không tạo ra từ hoặc cụm từ một cách tự nhiên.
• Khoảng 2 tuổi: chỉ nói một số âm thanh hoặc từ lặp đi lặp lại mà không thể sử dụng ngôn ngữ nói để giao tiếp nhiều hơn giai đoạn trước.
• Sau 2 tuổi: không thể làm theo các hướng dẫn đơn giản của người lớn.
• Sau 2 tuổi: trẻ thường xuyên sử dụng một tiếng nói khác thường (chẳng hạn như trẻ thường sử dụng âm mũi)

4. Nguyên nhân trẻ chậm nói

Việc chậm nói có thể là do:

• Khiếm khuyết răng miệng, như các vấn đề về lưỡi hoặc vòm miệng (vòm miệng), trẻ có nếp gấp bên dưới lưỡi hoặc có thể hạn chế chuyển động lưỡi. Nhiều trẻ chậm nói có vấn đề về cơ miệng. Điều này xảy ra khi có một vấn đề trong các khu vực của bộ não chịu trách nhiệm về lời nói. Điều này khiến trẻ khó phối hợp môi, lưỡi và hàm để tạo ra âm thanh lời nói. Những đứa trẻ này cũng có thể có các vấn đề về vận động miệng khác, chẳng hạn như các vấn đề về ăn uống.
• Vấn đề thính giác cũng có thể ảnh hưởng đến lời nói. Vì vậy, trẻ nên được kiểm tra thính giác khi có vấn đề về lời nói. Vì trẻ có thể gặp khó khăn trong việc nghe dẫn đến khó trong việc nói, hiểu, bắt chước và sử dụng ngôn ngữ. Nhưng miễn là có thính giác bình thường ở một bên tai. Lời nói và ngôn ngữ sẽ phát triển bình thường.
• Tự kỷ: Mặc dù không phải tất cả trẻ em mắc chứng tự kỷ đều bị chậm nói, nhưng tự kỷ thường ảnh hưởng đến giao tiếp.
• Khuyết tật trí tuệ: Một loạt các khuyết tật trí tuệ có thể gây ra sự chậm nói. Ví dụ, chứng khó đọc và các khuyết tật học tập khác dẫn đến sự chậm nói trong một số trường hợp.
• Một số vấn đề tâm lý xã hội: Những điều này cũng có thể gây ra sự chậm trễ ngôn ngữ. Ví dụ, cha mẹ hoặc người chăm sóc bỏ bê trẻ nghiêm trọng có thể dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ.

5. Chẩn đoán chứng chậm nói

Sau khi tiến hành đánh giá các vấn đề y khoa tổng quát, hãy liên hệ với một chuyên gia về âm ngữ trị liệu. Họ sẽ thực hiện đánh giá toàn diện về ngôn ngữ biểu đạt và khả năng tiếp thu của con bạn để xác định xem con bạn có chậm phát triển ngôn ngữ hay không. 

Sau khi hoàn thành đánh giá ngôn ngữ và ngôn ngữ, chuyên gia âm ngữ trị liệu có thể đề nghị các kiểm tra khác. Ví dụ, kiểm tra thính giác có thể giúp xác định trẻ có bị khiếm thính hay không. 

6. Điều trị chứng chậm nói

Sau khi chẩn đoán, kế hoạch điều trị của con bạn có thể sẽ liên quan đến trị liệu âm ngữ, hoặc các vấn đề khác được xác định là nguyên nhân.

Tiến triển của con bạn sẽ thay đổi tùy thuộc vào tình trạng và độ tuổi khi can thiệp của trẻ. Một số trẻ bắt kịp các bạn cùng trang lứa và đáp ứng các mốc phát triển quan trọng về ngôn ngữ trong tương lai. Những đứa trẻ khác gặp khó khăn hơn trong việc khắc phục sự chậm trễ ngôn ngữ.

Nếu con bạn được chẩn đoán chậm phát triển ngôn ngữ, điều quan trọng là bắt đầu điều trị nhanh chóng. Điều trị sớm có thể giúp ngăn ngừa các vấn đề phát triển khác, chẳng hạn như các vấn đề xã hội, học tập và cảm xúc.

7. Làm thế nào bố mẹ có thể giúp con?

Cha mẹ là một phần quan trọng trong việc giúp đỡ những đứa trẻ gặp vấn đề về ngôn ngữ hoặc ngôn ngữ.

Dưới đây là một số hổ trợ từ phía cha mẹ đối với sự phát triển lời nói ở trẻ mà cha mẹ khuyến khích thực hiện ở nhà:

• Tập trung vào giao tiếp. Nói chuyện với bé, hát và khuyến khích trẻ bắt chước âm thanh và cử chỉ.
• Đọc sách cho con. Bắt đầu đọc cho con nghe khi con còn bé. Tìm những cuốn sách mềm hoặc bảng phù hợp với lứa tuổi hoặc sách tranh khuyến khích trẻ nhìn trong khi bố/ mẹ đặt tên cho các bức tranh.
• Sử dụng các tình huống hàng ngày. Để phát triển ngôn ngữ và âm lời nói của con, hãy nói những việc xảy ra trong ngày. Đặt tên thực phẩm tại cửa hàng tạp hóa, giải thích những gì bạn đang làm khi bạn nấu một bữa ăn hoặc dọn phòng, chỉ ra các đồ vật xung quanh nhà. Chú ý sử dụng ngôn ngữ theo khả năng hiểu của trẻ.

Nhận biết và điều trị chậm nói và ngôn ngữ sớm là cách tiếp cận tốt nhất. Liên lạc với bác sĩ hoặc chuyên gia âm ngữ trị liệu nếu bạn nhận thấy trẻ có bất kỳ biểu hiện nào liên quan đến chậm nói.

Tác giả bài viết: Bác sĩ LÊ HOÀNG NGỌC TRÂM