Những vấn đề về giác quan thường gặp ở trẻ tự kỷ

Những người mắc chứng tự kỷ có thể nhạy cảm về:

• Thị giác
• Thính giác
• Khướu giác
• Vị giác
• Xúc giác
• Tiền đình (vestibular)
• Nhận thức về vị trí và chuyển động của cơ thể (proprioception)
• Nhận thức về các tín hiệu và cảm giác bên trong cơ thể (interoception)

Người tự kỷ có thể đồng thời trải nghiệm cả hai trạng thái là: nhạy cảm quá mức dẫn đến phản ứng quá mức (hypersensitivity) và quá kém nhạy cảm dẫn đến kém phản ứng (hyposensitivity) với một loạt các kích thích. 

Người tự kỷ nhạy cảm quá mức (hypersensitivity) thường mẫn cảm với ánh sáng chói hoặc một số bước sóng ánh sáng nhất định (ví dụ: đèn LED hoặc đèn huỳnh quang). Một số âm thanh, mùi vị, kết cấu cũng có thể khiến người tự kỷ cảm thấy choáng ngợp. Điều này có thể dẫn đến việc né tránh cảm giác - cố gắng tránh xa những kích thích mà hầu hết mọi người có thể dễ dàng điều chỉnh. Một số hành vi né tránh cảm giác có thể kể đến như:

• tránh xa sự đụng chạm cơ thể
• che tai để tránh âm thanh lớn hoặc không thể đoán trước
• tránh mặc một số loại quần áo nhất định

Tình trạng quá kém nhạy cảm ở người tự kỷ cũng khá phổ biến. Người tự kỷ kém nhạy cảm (hyposensitivity) thường có các dấu hiệu sau:

• không thể ngồi yên, chuyển động liên tục
• khó nhận biết các cảm giác như đói, bệnh tật hoặc đau đớn; 
• bị thu hút bởi tiếng ồn lớn, đèn sáng và màu sắc rực rỡ

Người tự kỷ kém nhạy cảm thường có những hành vi tìm kiếm cảm giác, tìm cách để nhận được nhiều cảm giác hơn từ môi trường. Ví dụ, những người mắc chứng tự kỷ có thể kích thích các giác quan của họ bằng cách tạo ra tiếng động lớn, chạm vào người hoặc đồ vật, hoặc đung đưa qua lại.

Các vấn đề về giác quan tác động đến cảm giác của người tự kỷ như thế nào?

Có sự nhạy cảm khác biệt về giác quan với một số loại đầu vào nhất định có thể tạo ra thách thức cho người tự kỷ, trong các tình huống hàng ngày như trường học, cơ quan hoặc môi trường cộng đồng. Đối với một người tự kỷ quá nhạy cảm, họ có thể tốn rất nhiều công sức để dành cả ngày dưới đèn LED hay đèn huỳnh quang, gặp nhiều khó khăn khi ở trong một không gian đông người hoặc dễ mất kiểm soát khi phải xử lý các cuộc trò chuyện trong phòng có tiếng ồn xung quanh. Và điều này có thể gây kiệt quệ về mặt thể chất và tinh thần cho người tự kỷ, khiến người bệnh cảm thấy quá kiệt sức để làm những công việc quan trọng khác.

Nhiều người tự kỷ sử dụng việc im lặng như một hình thức giác quan để tìm cách giữ cho hệ thống giác quan của họ ở trạng thái cân bằng. Nhiều người tự kỷ khác lại dùng các chuyển động, âm thanh hoặc cảm giác bồn chồn lặp đi lặp lại để giúp bản thân bình tĩnh, giảm căng thẳng hoặc ngăn chặn những tác động ngoại cảnh gây cảm giác khó chịu. Tuy nhiên, việc di chuyển liên tục đôi khi có thể không phù hợp hoặc gây gián đoạn trong một số môi trường nhất định (như nơi làm việc). Vì vậy, người tự kỷ thường cảm thấy như họ cần phải kiềm chế mình và khiến họ cảm thấy khó khăn hơn trong việc tự điều chỉnh cảm giác, dẫn đến quá tải và kiệt sức.

Cảm giác quá tải xảy ra khi một kích thích cảm giác mãnh liệt lấn át khả năng đối phó của bạn. Điều này có thể được kích hoạt bởi một sự kiện duy nhất, chẳng hạn như một tiếng ồn lớn bất ngờ hoặc nó có thể tích tụ theo thời gian do nỗ lực đối phó với sự nhạy cảm của các giác quan trong cuộc sống hàng ngày. Quá tải cảm giác có thể khiến người tự kỷ cảm thấy lo lắng dữ dội, muốn thoát khỏi tình huống hoặc khó giao tiếp. Khi bộ não phải dồn tất cả các nguồn lực của mình vào quá trình xử lý cảm giác, nó có thể tắt các chức năng khác, như lời nói, ra quyết định và xử lý thông tin.

Biểu hiện của người tự kỷ đang gặp vấn đề về điều hòa cảm giác

Nhiều người tự kỷ thể hiện một số hành vi nhất định khi họ gặp vấn đề về giác quan:

• Gia tăng chuyển động, chẳng hạn như nhảy, quay tròn hoặc đâm vào đồ vật...
• Tăng độ rung, chẳng hạn như vỗ tay, tạo ra tiếng động lặp đi lặp lại hoặc lắc lư qua lại
• Nói nhanh hơn và to hơn, hoặc hoàn toàn không nói
• Che tai hoặc mắt
• Khó nhận biết các cảm giác bên trong như đói, đau hoặc nhu cầu sử dụng phòng tắm
• Từ chối hoặc khăng khăng đối với một số loại thực phẩm hoặc quần áo
• Thường xuyên nhai những thứ không phải thức ăn
• Thường xuyên chạm vào người khác hoặc chơi thô bạo
• Khó giao tiếp hoặc không phản hồi khi giao tiếp. Trạng thái này xảy ra khi não tập trung nguồn lực để xử lý đầu vào của giác quan. (trạng thái tắt nguồn)
• Cảm xúc trào lên quá mức, cảm xúc lấn át hoặc cảm giác khẩn thiết cần thoát khỏi một tình huống (trạng thái khủng hoảng)

Làm sao để người tự kỷ điều hòa cảm giác

Hiểu và đáp ứng các vấn đề liên quan đến giác quan có thể giảm bớt sự khó chịu và tăng cơ hội cho người tự kỷ học hỏi, hòa nhập xã hội, giao tiếp và tham gia vào cộng đồng. Thích nghi có thể mang nghĩa là sửa đổi môi trường, sử dụng các công cụ và chiến lược, hoặc tạo ra thói quen hoặc thói quen mới. Vì cảm giác phụ thuộc vào môi trường, nên cần phải điều chỉnh từng môi trường để phù hợp tương ứng với từng cảm giác:

Ví dụ về các biện pháp giúp điều hòa cảm giác cho người tự kỷ quá nhạy cảm:

• Sử dụng tấm che sáng, kính râm hoặc mũ dưới ánh đèn huỳnh quang
• Đeo nút tai hoặc tai nghe trong môi trường ồn ào
• Làm việc trong không gian có cửa đóng hoặc tường cao
• Tránh các sản phẩm có mùi thơm mạnh
• Chọn thực phẩm tránh xa kết cấu, nhiệt độ hoặc gia vị
• Mặc quần áo mềm mại, thoải mái
• Điều chỉnh lịch trình để tránh đám đông

Ví dụ về các biện pháp giúp điều hòa cảm giác cho người tự kỷ quá kém nhạy cảm:

• Hỗ trợ trực quan cho những người gặp khó khăn trong việc xử lý thông tin nói
• Sử dụng đồ chơi linh hoạt, kẹo nhai và các công cụ kích thích giác quan khác
• Sắp xếp đồ đạc để mang lại không gian mở, an toàn
• Tạo cơ hội vận động thường xuyên trong ngày
• Ăn thực phẩm có hương vị mạnh hoặc kết cấu hỗn hợp
• Sử dụng chăn mềm nặng hoặc quần áo tạo áp lực sâu